Kennisdossier | Veen

Veen (turf) is voor de boom- en plantenteelt een belangrijk groeimedium. Deze grondsoort heeft het succes van de sierteeltregio Boskoop mede bepaald. Maar het gebruik van veen in potgrond en substraten staat onder druk. Bij veenwinning komt veel CO2 vrij, daarom sturen overheid en markt op veenvrij en veenarm telen.

Bij de winning en het gebruik van hoogveen als bestanddeel van potgrond komt veel CO2 vrij en worden natuurgebieden aangetast. Daardoor wordt natuurlijk hoogveen gezien als niet-duurzame en niet-circulaire grondstof voor potgrond. Nog altijd spelen potgrond en substraat een onmisbare rol in de teelt van tuinbouwgewassen. Voor boomsierteeltcentrum Boskoop hoort aanvulgrond ook in dit rijtje.

Als wereldspeler in tuinbouw en uitgangsmaterialen importeert Nederland ongeveer 4,7 miljoen m3 veen per jaar. Daarmee is ons land een grote importeur van veen in Europa. In het belang van de instandhouding van internationale veengebieden (behoud biodiversiteit en CO2-vastlegging - klimaatdoelen) heeft de Nederlandse tuinbouwketen zich middels het ‘Convenant Milieu-impact potgrond en substraten’ in 2022 verbonden aan de ambitie om het gebruik van veen in potgrond en substraat sterk terug te dringen. Met als einddoel toe te werken naar volledig veenvrije potgrond en deze te vervangen door alternatieven. Om de doelstellingen te behalen zijn diverse richtlijnen opgesteld voor de percentages veen die potgrond mag bevatten. Deze ambities worden naar het einddoel toe steeds verder opgeschroefd.

Door telers, toeleveranciers van potgrond en substraten en kennisinstellingen wordt doorlopend gewerkt aan de ontwikkeling van veenvrije en veenarme alternatieven. Veel stappen zijn al gezet en diverse veenarme en veenvrije producten worden al in de praktijk gebruikt. Hier liggen veel kansen voor boomkwekers om meer circulair te telen.

Regelgeving & initiatieven/onderzoek

Op het gebied van het thema Veen ben je als kweker gebonden aan regels en voorschriften, ook is er nieuwe wetgeving op komst. Daarnaast werkt de sector voortdurend aan initiatieven en onderzoek voor nieuwe oplossingen en verbeteringen. Een overzicht:

De markt biedt al vele producten aan die veenarm zijn en bestanddelen zoals schors, houtvezel, kokos, compost en spaghnum bevatten. Er zijn ook in toenemende mate veenvrije mengsels verkrijgbaar.
Om veenarme en veenvrije potgrond te ontwikkelen voor de Greenport Boskoop is Onderzoeks- en adviesbureau Delphy een onderzoek gestart naar de toepassing van lokale reststromen in nieuwe substraatmengsels. Er wordt onderzoek gedaan naar restromen als houtvezel, compost, miscanthus, droge mestfractie, biochar en gefermenteerde maïs. De wens leeft om zo te komen tot het product ‘Boskoopse potgrond’. Dit onderzoek is onderdeel van het Europese Interregproject ‘CloseCycle’.
Binnen het project wAardewerk worden de mogelijkheden van het opwaarderen van reststromen (kansrijke reststromen: bermgras, dikke fractie gedroogd, miscanthus, bagger, compost e.a.) tot nieuwe aanvulgrond onderzocht. Dit project is gestart in 2024. Naar verwachting zijn de eerste producten beschikbaar rond 2027.
Toepassen van het biologisch afbreekbare biopolymer-product ‘Phantastic’. Momenteel is onderzoek gaande met onder andere Delphy en Greenport Boskoop. Zij gaan deze circulaire grondstof testen in potgrond. Het is eerste doel is om biofoam te maken als vervanger van potgrond, met eigenschappen die specifiek zijn afgestemd op verschillende teelten. Het tweede doel is om biologisch afbreekbare mulchfilms (techniek om de grond te bedekken met een film) te maken. Dit onderdeel zal onderzoekscentrum Vertify in Zwaagdijk testen. Het project loopt van 2025 tot en met 2027.
In 2025 start een pilot voor de verwerking van dikke fractie van rundveemest van melkveebedrijven in het Groene Hart in potgrond voor Boskoopse boomkwekers. Rundveemest wordt gezien als een kansrijke regionale reststroom voor veenvrije potgrond.
Middels het ‘Convenant Milieu-impact potgrond en substraten’ heeft de tuinbouwsector zich in 2022 verbonden aan de reductie van de milieu-impact van potgrond en substraten. De partijen werken aan een versnelling van het gebruik van veenvrije grondstoffen, hergebruik van substraten en verantwoorde veenwinning. Zij werken toe naar het einddoel van 90 procent veenvrije potgrond en deze te vervangen door alternatieven.
Om de doelstellingen te behalen zijn diverse richtlijnen opgesteld voor de percentages veen die potgrond mag bevatten in 2025, 2030 e.v. Deze ambities worden naar het einddoel toe steeds verder opgeschroefd. Dit zijn vooralsnog ambities en geen inspanningsverplichtingen, maar regelgeving kan wel volgen als de ambities niet gehaald worden.

Stappenplan

De tuinbouwsector koerst af op een situatie waarin het gebruik van veen in groeimedia zoveel mogelijk vermeden wordt. Wat kun je als ondernemer nu al doen?

Gebruik veenvrije en veenarme mengsels
Gebruik en experimenteer met veenvrije en veenarme potgrond. De markt biedt al vele groeimedia aan die veenarm of veenvrij zijn. Veel gebruikte materialen hierin zijn compost, houtvezel, kokos, schors en spaghnum (geteelde veen).

Let op andere eigenschappen van alternatieve mengsels
Informeer je en laat je adviseren over de specifieke eigenschappen van veenarme en veenvrije mengsels. De bestanddelen hebben hun eigen fysieke, chemische en biologische eigenschappen die verschillen van die van turf. Beoordeel en test welke mengsel bij welke plant goed werkt.

Pas de watergeefstrategie aan
Houd rekening met verschillen in watervasthoudend vermogen van veenarme en veenvrije potgrond en verschillen in EC-waarde. Dit kan invloed hebben op de watergeefstrategie.

Volg de ontwikkelingen
Blijf je informeren over de ontwikkelingen en bevindingen uit de onderzoeksprojecten van Delphy.

Dit kennisdossier is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de gemeente Alphen aan den Rijn, Leader en een EU-subsidie vanuit het POP3-programma (Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (ELFPO). Het kennisdossier draagt bij aan de ontwikkelingsstrategie van de Lokale Actie Groep Holland Rijnland.